به گزارش مهر، هدف از دسترسی آزاد، فراهم آوردن امکان دسترسی بدون مانع به دانش علمی و پژوهشی است تا تمام افراد متقاضی، اعم از دانشمندان، پژوهشگران و عموم مردم، بتوانند به آخرین یافته‌های تحقیقاتی دسترسی پیدا کنند.
مقالات دسترسی آزاد (Open Access) به مقالاتی گفته می‌شود که بدون هیچ محدودیتی در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد و همه می‌توانند به متن کامل مقاله دسترسی داشته باشند. این رویکرد، با هدف افزایش قابلیت دیده شدن و تأثیر پژوهش‌ها، شفاف‌سازی علمی و تسریع در پیشرفت دانش انسانی ایجاد شده است.
در مدل دسترسی آزاد، هزینه‌های انتشار معمولاً توسط نویسنده، سازمان متبوع او یا از طریق کمک‌های مالی تأمین می‌شود. این مدل برخلاف مجلات سنتی است که مقالات به صورت رایگان منتشر می‌شوند ولی دسترسی به متن آن‌ها از طریق فروش حق اشتراک برای مخاطبان فراهم می‌شود.
با توجه به گسترش مدل «دسترسی آزاد» انتشار مقالات توسط ناشران منوط به پرداخت هزینه انتشار توسط نویسندگان است که با توجه به مسائلی از جمله تحریم و بالارفتن قیمت دلار، تأمین هزینه انتشار برای پژوهشگران ایرانی دشوار خواهد بود.
دکتر محمد حسن‌زاده در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد جنبش «دسترسی آزاد» و تأثیر آن بر روند مشارکت ایران در انتشارات علمی دنیا گفت: به دنبال جنبش دسترسی آزاد در دنیا، همه ناشران تجاری به مرور و البته به صورت عاجل موظف می‌شوند که محتوای خود را به صورت دسترسی آزاد در اختیار مخاطبان قرار دهند. آن‌ها برای این‌که منابع مالی خود را تأمین کنند، مجبور هستند سازوکار انتشار خود را تغییر دهند و به ناچار وجهی را به صورت حق‌الانتشار از نویسندگان دریافت کنند این مبالغ از ۵۰۰ دلار و یورو تا ۳۵۰۰ بلکه ۴۰۰۰ یورو با توجه به رتبه نشریه متفاوت است.
وی با بیان این‌که در آینده پژوهشگران ما در تأمین این وجه با مشکل مواجه خواهند شد، گفت: لازم است که در فرآیندهای پژوهشی سازوکاری برای تأمین این مبالغ در نظر گرفت تا پژوهشگران در قالب‌های مختلف مثل قالب اعتبار پژوهشی یا کمک‌های دولت و صنعت بتوانند این حق‌الانتشار را تأمین کنند.
روند نزولی جایگاه علمی ایران شدت خواهد گرفت
رئیس پایگاه تأمین منابع علمی کشور با بیان این‌که تأمین حق‌الانتشار مقالات تأثیر زیادی در حفظ جایگاه ایران از منظر مشارکت در انتشارات معتبر بین‌المللی خواهد داشت، ادامه داد: اگر در سال ۱۴۰۴ و سال‌های بعد در بودجه ردیف متمرکزی برای منابع مالی مورد نیاز پیش‌بینی نکنیم، دچار مشکل خواهیم شد و روند نزولی شدیدی بر جایگاه ایران در سطح جهانی حاکم خواهد شد.
وی خاطر نشان کرد: در صورت تأمین این منابع مالی رشد علمی همچنان پایدار خواهد بود ولی اگر در بودجه این مبالغ پیش‌بینی نشود، در کنار عدم اشتراک پایگاه اطلاعاتی که موجب کندی رشد جایگاه علمی ایران شده بود، عامل حق‌الانتشار نیز به آن اضافه خواهد شد. چراکه با توجه به فاصله بین کشورهایی که در رتبه‌های بالا و پایین کشورمان، جابجایی رتبه‌ها به سرعت اتفاق می‌افتد.
حسن‌زاده تاکید کرد: از مسئولان در سازمان برنامه و بودجه، و کمیسیون‌های مربوطه مجلس شورای اسلامی به صورت ویژه کمیسیون آموزش و تحقیقات، و کمیسیون تلفیق درخواست داریم که در هرگونه تصمیم‌گیری برای تأمین مالی این دو عامل پرداخت حق‌اشتراک پایگاه‌هایی اطلاعاتی و حق‌الانتشار پژوهشگران در مجلات معتبر بین‌المللی را در نظر بگیرند تا نظام علم و فناوری کشور که تاکنون با همت پژوهشگران جایگاه مناسبی در دنیا پیدا کرده، همچنان بتواند این جایگاه را حفظ کند و ارتقا بخشد.