به گزارش خبرنگار مهر، صنعت هوایی و ساخت هواپیما در سطح جهانی نه تنها به عنوان نماد پیشرفت فناوری، بلکه به عنوان یک ابزار مهم در نمایش قدرت نرم و نفوذ کشورهای مختلف شناخته می‌شود. در دنیای امروز، توانایی در طراحی، ساخت و بهره‌برداری از هواپیماهای پیشرفته به یکی از مهم‌ترین معیارهای توسعه اقتصادی و صنعتی کشورها تبدیل شده است. به همین دلیل، کشورهای پیشرفته در سراسر جهان سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را برای ارتقای این صنعت انجام می‌دهند، چرا که صنعت هوایی نه تنها یک بخش حیاتی در حمل و نقل و بخش دفاعی است، بلکه نقش مهمی در تقویت دیپلماسی و روابط بین‌المللی ایفا می‌کند.
صنعت هوانوردی کشورمان در سال‌های اخیر علیرغم تحریم‌ها و چالشهای اقتصادی متعدد توانسته است دستاوردهای قابل توجهی را در زمینه طراحی، ساخت هواپیما و تولید قطعات مورد نیاز این صنعت به دست آورد. با توجه به تلاش‌های مستمر متخصصان و مهندسان داخلی کشور، ایران اکنون به یکی از تولیدکنندگان در عرصه ساخت قطعات هواپیما تبدیل شده و توانسته است برخی از این قطعات را با رعایت استانداردهای بین‌المللی تولید کند. به‌عنوان نمونه، یکی از شرکتهای ایرانی موفق به طراحی و تولید قطعه‌ای حیاتی به نام NGV (پرّه هدایت جریان هوا) شده است که نقش بسیار مهمی در بهینه‌سازی عملکرد موتور هواپیما ایفا می‌کند. این قطعه به‌ویژه در قسمت‌های داغ موتور نصب می‌شود و از اهمیت بالایی برخوردار است.
در ادامه، یک شرکت دانش‌بنیان دیگر با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، آلیاژهای منیزیمی مقاوم به خوردگی و اکسایش را برای ساخت قطعات مصرفی هواپیما تولید کرده است که پیش‌تر با هزینه‌های چندبرابری وارد کشور می‌شد. این دستاورد نه‌تنها به کاهش وابستگی به واردات، بلکه به جلوگیری از خروج ارز از کشور و همچنین توسعه فناوری‌های داخلی کمک کرده است.
اما در کنار این دستاوردهای مهم در تولید قطعات، پروژه ساخت هواپیمای جت ۸ نفره توسط یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی نیز یکی از بزرگترین گام‌ها در راستای خودکفایی و پیشرفت صنعت هوانوردی کشور محسوب می‌شود. این پروژه که هم‌اکنون با همکاری بخش خصوصی و شرکتهای دانش‌بنیان در حال اجرا است نه تنها گامی بزرگ در جهت خودکفایی در صنعت هوانوردی کشور محسوب می‌شود، بلکه با ورود بخش خصوصی به این عرصه و همکاری مؤثر شرکتهای دانش‌بنیان، پروژه‌ای امید بخش برای صنعتِ تحریمی کشور است.
حسین افشین معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور سال گذشته بود که در حاشیه جلسه هیئت دولت با اشاره به برنامه کشور برای ساخت هواپیمای ۸ نفره، اعلام کرد که در حال حاضر دو یا سه توافقنامه مهم با همکاری وزارت راه و شهرسازی، وزارت دفاع و معاونت علمی برای ساخت این هواپیما در دست اجرا است.
افشین در خصوص ساخت قطعات این هواپیما گفت: لزومی ندارد تمام قطعات کاملاً ایرانی باشند، بلکه مهم‌ترین پارامتر، دانش تجمیع قطعات مختلفی است که در نقاط گوناگون ساخته می‌شوند. او همچنین تأکید کرد که نباید الزام کرد هر قطعه‌ای که تولید آن در داخل کشور از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست، در داخل تولید شود.
برای اینکه جزئیات بیشتری از پروژه هواپیمای جت ۸ نفره بدانیم به سراغ مهندس حسین شکری دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان هوافضا، حمل و نقل و شهرسازی رفتیم و با او گفتگو کردیم. شکری که دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته هوافضا (آیرودینامیک) از دانشگاه صنعتی شریف است، درباره هدف و مزیت ساخت هواپیمای جت ۸ نفره، بازه زمانی ساخت آن و تأثیر این پروژه بر صنعت هوانوردی ایران توضیحاتی ارائه داده است.
متن این گفتگو به شرح زیر است:
آقای مهندس، لطفاً کمی بیشتر درباره هواپیما جت ایرانی ۸ نفره برای ما و مخاطبان خبرگزاری توضیح دهید…
شکری: پروژه ساخت هواپیمای جت ۸ نفره توسط یک شرکت دانش بنیان در حال انجام است. برای اولین بار قسمت‌های ساخته شده‌ای از این هواپیما در نمایشگاه هوایی کیش در سال ۱۴۰۳ رونمایی شد.
همانطور که مستحضرید طراحی و ساخت هواپیما پروژه‌ای پیچیده، هزینه بر و زمانبر است؛ لذا پروژه مذکور اثبات فناوری است و تولید آن در فازهای بعد تصمیم‌گیری خواهد شد. در این پروژه، مجموعه‌های دانش بنیان دست اندرکار به دانش ساخت قطعات و سامانه‌های این رده از هواپیما دست پیدا خواهند کرد. باید توجه داشت که تکمیل روند طراحی، ساخت نمونه‌های اولیه و دریافت استانداردهای لازم در صنعت هوایی دنیا در قالب پروژه‌هایی با بازه زمانی بیش از پنج سال تعریف و اجرا می‌شوند.
چه شد که بخش خصوصی وارد پروژه ساخت هواپیمای ۸ نفره شد؟
شکری: ایران در دهه‌های گذشته بر روی هواپیماهای ۴ نفره و ۲ نفره کار کرده است و حتی هواپیمای فجر ۴ نفره که در دهه ۸۰ ساخته شد، تاییدیه بین‌المللی گرفت. این نشان‌دهنده توانمندی‌های بالای کشور در این حوزه است و به همین دلیل، بخش خصوصی بدون گرفتن حمایت دولتی به این نتیجه رسید که وارد پروژه ساخت هواپیمای ۸ نفره شود.
تصمیم برای ورود به این پروژه بر اساس ارزیابی دقیق فناوری داخلی و شناسایی بازار هدف گرفته شد. این موضوع نشان از اعتماد به نفس بخش خصوصی دارد. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری نیز در کنار این شرکتهای خصوصی، برای حمایت از آن‌ها وارد عمل شده است.
دقیقاً چند شرکت در این پروژه همکاری دارند؟ بودجه‌ای که برای ساخت هواپیمای ۸ نفره در نظر گرفته شده چقدر است؟
شکری: در نظر داریم که کنسرسیومی از شرکتهای دانش بنیان در این پروژه مشارکت داشته باشند. هیچ بودجه دولتی در این پروژه تزریق نشده و در بخش خصوصی در حال اجرا است.
آیا برای بهره‌برداری از این هواپیما پس از تکمیل پروژه قراردادهایی با شرکتهای هواپیمایی منعقد شده است؟
شکری: بله، دو شرکت هواپیمایی آمادگی خود را اعلام کرده‌اند که در صورت ساخت هواپیما و دریافت استانداردهای لازم، آماده بهره‌برداری از آن خواهند بود. استانداردهای مورد نیاز نیز از سوی سازمان هواپیمایی کشوری تعیین می‌شود.
کاربری این هواپیما چیست و چه مزایایی دارد؟
شکری: این هواپیما در رده هوانوردی عمومی قرار دارد و می‌تواند توسط طیف وسیعی از افراد و سازمان‌ها مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، با توجه به وجود تعداد زیادی فرودگاه غیر فعال در سطح ایران، این هواپیما می‌تواند به فعال‌سازی این فرودگاه‌ها کمک کند و در نتیجه به تسهیل دسترسی به مناطق مختلف کشور بپردازد.
آیا فناوری خاصی در ساخت این هواپیما به‌کار رفته است؟
شکری: تمامی اجزای این هواپیما، از جمله سیستم‌های ارابه فرود، موتور، بدنه، سازه بال و دیگر تجهیزات از فناوری‌های پیچیده و پیشرفته هستند. این فناوری‌ها جزو دستاوردهای خاص صنعت هوانوردی به شمار می‌روند. همچنین، پروژه ساخت این هواپیما نیاز به همکاری‌های بین‌المللی در زمینه‌های مختلف دارد. در حال حاضر، برخی قطعات مانند بدنه، سازه و برخی تجهیزات اویونیکی آن ساخته شده‌اند، اما روند طراحی سامانه موتور هنوز در حال بررسی است. سامانه موتور هواپیما به عنوان پیچیده‌ترین بخش فناورانه در طراحی و ساخت هواپیما شناخته می‌شود.
معنای لفظی اویونیک «الکترونیک هوانوردی» است؛ اویونیک در کنار سازه و موتور یکی از سه جز اصلی هواپیما و بالگرد است. تقریباً اکثر کارکردهای پرنده به تجهیزات اویونیک آن وابسته است و ایمنی کارایی پرواز را فناوری‌های به کار رفته در اویونیک تعیین می‌کنند.
زمان‌بندی پروژه چگونه است، یعنی پیش‌بینی می‌شود که این پروژه در چه بازه زمانی به نتیجه برسد؟
شکری: پروژه‌های ساخت هواپیما معمولاً بسیار زمانبر و هزینه‌بر هستند. برای مثال، پروژه ساخت هواپیمای ایرباس A۳۲۰ حدود ۱۱ تا ۱۲ سال طول کشید. این پروژه نیز در بهترین حالت حداقل ۳ سال زمان نیاز دارد تا به نتیجه برسد و نمونه پروازی آن توسعه یافته و ساخته شود. اما ممکن است به دلیل پیچیدگی‌ها و تغییرات در طراحی، و همچنین روند اخذ استانداردهای لازم مدت زمان بیشتری طول بکشد.
متخصصان این پروژه از کدام دانشگاه‌ها و مراکز علمی هستند؟
شکری: متخصصان و کارشناسان این پروژه از دانشگاه‌های معتبر کشور هستند. این متخصصین در رشته‌های مختلف از جمله هوافضا، مکانیک، کامپیوتر و دیگر رشته‌های مرتبط با صنعت هوانوردی و ساخت هواپیما فعالیت می‌کنند.
آیا کشورهای دیگری نیز به فناوری ساخت این نوع هواپیما دست یافته‌اند؟
شکری: بله، کشورهای مختلفی در این زمینه ورود کرده اند و فعالیت دارند. چین، آمریکا، کانادا، برزیل و برخی کشورهای اروپای شرقی در حال توسعه هواپیماهای مشابه هستند. این کشورها محصولات خود را در رده هوانوردی عمومی عرضه می‌کنند. هدف ما این است که فناوری‌های خود را ارتقا داده و پس از موفقیت در ساخت هواپیمای ۴ نفره، به سمت ساخت هواپیمای ۸ نفره حرکت کنیم.
هدف و مزیت ساخت این هواپیما برای کشورمان چیست؟
شکری: توسعه صنعت هوایی کشور خصوصاً هوانوردی عمومی و همچنین افزایش تاب آوری و خودکفایی در این صنعت هدف اصلی این پروژه است. دستیابی به فناوری‌های روز دنیا، استفاده از توان علمی دانشگاه‌های صنعتی کشور، حفظ و نگهداشت نیروی انسانی متخصص صنایع پیشرو و دارای فناوری بالا (High Tech)، ایجاد مزیت رقابتی با کشورهای همسایه حوزه آسیا و… از مزیت‌های ساخت این هواپیما در کشور است.
از چه تکنولوژی‌هایی در طراحی و ساخت این هواپیما استفاده شده و یا خواهد شد؟ آیا از قطعات و فناوری‌های داخلی استفاده خواهد شد یا از خارج هم کمک خواهیم گرفت؟
شکری: در این پروژه سعی خواهد شد در کنار کنسرسیومی از شرکتهای دانش بنیان جهت ساخت قطعات از فرصتهای بین المللی حداکثر بهره گرفته شود قطعاً تمامی قطعات و هواپیما می‌بایست تأییدیه های لازم را از سازمان هواپیمایی کشوری دریافت نماید.
هزینه‌های تقریبی این پروژه چقدر است و چگونه تأمین خواهد شد؟
شکری: قیمت هر فروند از هواپیماهای تجاری شده این رده در دنیا حدود ۱۰ میلیون دلار است که معمولاً هزینه‌های تحقیق و توسعه، سه تا پنج برابر قیمت یک فروند تجاری شده در نظر گرفته می‌شود.
در این پروژه مقرر است با هزینه کم، ابتدا سامانه‌هایی تجاری شده و با کسب درآمد از این حوزه و سر ریز دانش ایجاد شده، تأمین مالی ادامه پروژه صورت پذیرد. تا کنون تأمین مالی توسط شرکت انجام شده است و در ادامه نیز معاونت علمی فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری به صورت هدفمند از این پروژه حمایت خواهد کرد. البته این حمایت در صورت تأمین منابع امکان پذیر خواهد بود.
این پروژه چه تأثیری بر صنعت هوانوردی ایران خواهد داشت؟
شکری: در شرایطی که تحریم‌های صنعت هوانوردی ایران یکی از چالشهای بزرگ برای نوسازی ناوگان است توسعه صنعت هوایی داخل می‌تواند به کاهش وابستگی کمک کند به علاوه تلاش شده در این پروژه از تجارب سابق در حوزه ساخت هواپیما و دیگر پروژه‌های جاری در زمینه طراحی هواپیما در کشور به صورت هم افزا استفاده شود.
با توجه به اینکه این پروژه به صورت کنسرسیومی در حال اجرا است در واقع بسیاری از شرکتهای دانش بنیان در زنجیره تأمین و پیشبرد این پروژه نقش بسزایی دارند.
چگونه می‌توان فرآیند ساخت هواپیما را به‌طور شفاف به عموم مردم اطلاع‌رسانی کرد تا اعتماد بیشتری نسبت به محصولات داخلی ایجاد شود؟
شکری: با توجه به اینکه طراحی و ساخت هواپیما باید مطابق با قوانین و مقررات سازمان هواپیمایی کشوری باشد و این قوانین و مقررات نیز سختگیرانه و مطابق با قوانین بین المللی است لذا اگر مجوزهای مربوطه از سازمان هواپیمایی کشوری اخذ شود می‌تواند اعتماد عمومی را به دنبال داشته باشد.
همچنین باید تاکید کرد که روند دریافت مجوزهای مربوطه منوط به طراحی و ساخت دقیق بر اساس اسناد تأیید شده و انجام تستهای پروازی فراوان است به علاوه انعکاس واقعیات چالشها و پیچیدگی‌های روند ساخت هواپیما به جلب اعتماد عمومی کمک خواهد کرد.
اواخر سال گذشته بود که اعلام شد متولیان طراحی هواپیمای ۸ نفره هیچ هماهنگی با سازمان هواپیمایی کشوری نداشته‌اند، آیا در این مدت اقدامی صورت گرفته است؟
شکری: بله هماهنگی‌های لازم در خصوص اخذ استانداردهای لازم در حال انجام است.
به عنوان سوال آخر آقای مهندس بفرمائید این پروژه چه تأثیری می‌تواند بر روی همکاری‌های بین المللی در صنعت هوانوردی داشته باشد؟
شکری: با توجه به اینکه فناوری ساخت هواپیما در چند کشور محدود وجود دارد ساخت هواپیما در کشور باعث می‌شود که روابط بین الملل از لحاظ سیاسی، اقتصادی و… تصویر جدیدی به خود بگیرد.
ایران می‌تواند به عنوان یک بازیگر جدید در بازار هواپیماسازی جهان شناخته شود که این مهم باعث می‌شود ایران جایگاه جدیدی را در صنعت هوانوردی منطقه پیدا کند در ادامه نیز با همکاری‌های صنعتی با کشورهای دوست می‌توان کنسرسیوم بین المللی ساخت هواپیما در ابعاد بزرگ‌تر را نیز دنبال کنیم.